خصوصی سازی دین در بوته نقد

برخی دین را امری فردی و خصوصی و آخرتی برشمرده و لذا حضور آن را در اجتماع و دولت انحراف دین از مسیر خود تلقی کرده‌اند. عواملی که آنان را به این نظریه کشانده است، عبارت از این است که احکام منسوب به دین به نحوی با تمایلات گروه‌هایی به حق و یا به ناحق مخالفت کرده است. به حق آنجایی بوده است که متولیان دین با استناد به آموزه‌های دینی با حکومت‌های جور مقابله کرده‌اند و به ناحق آنجایی که متولیان دین بر اثر فهم نادرستی که از آموزه‌های دینی داشته‌اند، جلوی پیش‌رفت علمی و اجتماعی را گرفته‌اند؛ نظیر مواردی که کلیسا دانشمندان را بر اثر اظهار نظرهای خلاف آیات کتب مقدس به اعدام و زندان محکوم می‌کردند    .

لذا به طور عمده پس از رنسانس یعنی انقلاب علمی و رویکرد به علوم بشری و تجربی ساز جدایی دین از سیاست و دولت نواخته شد    .     ما اینک برای تحلیل این مسئله و به دست دادن راه حل نکات ذیل را می‌‌آوریم    :

    1.   فراگیر بودن آموزه‌های دینی

آموزه‌های دینی تنها به خلوت مردم و درون خانه‌های آنها منحصر نیست؛ بلکه به همه جوانب زندگی آنان اعم از خلوت و جلوت سر و کار دارد. دین تنها به نماز و روزه و نظایر آن محدود نیست تا بتوان در خانه‌ یا مسجد به آنها پرداخت. دین روابط میان انسان‌ها را هم تعریف کرده است و از انسان‌ها خواسته است، نسبت به ظلم ظالمان و فقر فقیران و مانند آنها ساکت ننشینند. عدالت ورزی و ستم‌ستیزی و احسان به دیگران از مقولاتی است که حتی نیاز است، برای تحقق آنها به تشکیل حکومت روی آورد. بنابراین دین امری فردی و خصوصی و آخرتی نیست.

2. امضای قومیات از سوی دین

دین انبیاء را حجت ظاهری و عقل را حجت باطنی معرفی کرده‌است. بنابراین بنیان دین بر احتجاج و استدلال است؛ نه راز و رمز. براین اساس آموزه‌‌های اصیل دین الهی با عقل و فطرت و سیره عقلاء مخالفت ندارد.

دین به مفهوم اصیلی الهی‌اش چیزی تحمیلی و آسمانی و رمز‌آلود و بیگانه با عقل و فطرت و سیره عقلاء نیست. تقریباً انبیاء نیامدند که معارف جدیدی را به بشر بیاموزاند؛ بلکه آمدند که همان ادراکات فطری و عقلی بشر را زنده کنند و برانگیزند. آنان برای روابط میان انسان‌ها تعریف جدیدی به دست ندادند؛ بلکه همان آداب و رسوم میان قومشان را امضاء و تأیید کرده‌اند، مگر در مواردی که تعارض آشکاری با فطریات و عقلیات بشری داشته است.

بنابراین، قومیات جامعه جزء ذات دین نیست و با تغییر آنها ضرری به دین وارد نمی‌شود. چنان نیست که اگر بشر در روزگاری رسم برده‌داری را بر انداخت و به احکام مربوط به برده‌داری عمل نکرد، به دین خللی وارد شده باشد. نیز چنان نیست که اگر در روزگاری اسب کارکرد نظامی نداشت و ما به حکم قرآن مبنی بر تهیه اسب برای جنگ با دشمن عمل نکردیم، حکم قرآن و دین زمین مانده باشد.

احکام قومی دین برآمده از مقتضیات اجتماعی قوم پیامبری است که در میانشان مبعوث شده است و لذا اگر در مواردی مقتضیات اجتماعی آن قوم در اقوام یا اعصار دیگر متفاوت بود، ناگزیر باید احکام مربوط نیز متفاوت باشد. البته تا جایی که مشکل جدّی در اقتباس فرهنگی قومیات عرب برای سایر اقوام وجود نداشته باشد، ضرورت دارد، به منظور جلوگیری از هرج و مرج دینی، همان قومیات از سوی اقوام دیگر پذیرفته شود.

3. دین پشتوانه قوی ارزش‌های اخلاقی و انسانی

تردیدی نیست که آموزه‌های دینی نظیر اعتقاد به خدا و قیامت و سیره انبیاء و اولیاء پشتوانه نیرومندی برای اخلاقی کردن جامعه است و اگر آنها به کناری نهاده شود، چیز دیگری جانشین مناسبی برای آنها نخواهد بود.

بی‌شک قدرت اعم از سیاسی و اقتصادی فسادآور است و اگر لجامی مانند دین بر آن نهاده نشود، به درستی مهار نخواهد شد. دین بر قلب و دل آدمیان حکومت می‌کند و آنان را وامی‌دارد که حتی در خلوت و دور از چشم مردم و قانون نیز به حقوق انسان‌ها تعدّی نکنند.

4. پرهیز از سوء استفاده از دین

البته پنهان نیست که دین مانند هر ابزار دیگری چنانچه در دست نااهلان و متحجران بیافتد، مورد سوء استفاده واقع خواهد شد. هرچه اینان بیش‌تر قدرت بگیرند، از دین استفاده ابزاری بیش‌تری خواهند کرد. خود را اصل دین تلقی خواهند کرد و قرائتی خاصی را از دین که موافق طبقه حاکمه است، به عنوان قرائت رسمی و اصیل معرفی خواهند کرد و هر قرائت دیگری را سرکوب خواهند نمود.

به نام دین امتیازات خاصی را برای خود قرار می‌‌دهند و نوعی تبعیض طبقاتی را پدید می‌‌آورند. برای خود چنان قداستی می‌تراشند که دیگر نقد عملکرد آنان از سوی مردم ممکن نخواهد شد.

تردیدی نیست که اینها آفات بزرگی است که در حضور دین در سیاست و دولت پدید می‌آید؛ اما آیا چاره کار این است که تحت عنوان خصوصی سازی دین و جدایی دین از دولت و سیاست، دامن دین را از صحنه اجتماع و سیاست برچینیم؟

5. پرهیز از رسمی کردن قرائت خاصی از دین

اگر فهم نادرست از دین به عنوان تفسیر و قرائت رسمی دین تلقی می‌شود و به استناد با آن سوء استفاده‌ای صورت می‌گیرد، راه حل این است که مطالعات دینی مردم افزایش یابد و آن به گروه خاصی منحصر نشود. همچنان که هرچه آگاهی‌های سیاسی مردم افزایش یابد، خود مردم حافظ پاکی سیاست خواهند بود، هرچه نیز آگاه‌های مذهبی مردم گسترش یابد، امکان سوء استفاده افراد خاصی را از دین از میان می‌برد.

اهتمام به کرسی های نظریه پردازی و ایجاد تضارب آراء در اندیشه‌‌های دینی که مورد توجه فضلای حوزه علمیه و مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته است، جلوی تحجر و رسمی شدن قرائت خاصی از دین را خواهد گرفت.

6. درونی کردن آموزه‌‌های دینی

مادامی که دین شکل عقلانی به خود نگرفته و به درون قلب انسان‌ها راه نیافته باشد، ابزاری برای سرکوب و تجاوز به حقوق مردم یا استحمار و حماقت پروری و خرافه پرستی خواهد بود.

دین باید هم عقل آدمیان را اشباع کند و هم قلب آنان را. جمودورزی بر احکامی که به گذشته تعلق داشته و همراه نساختن دین با نیازها و مقتضیات عصری موجبات دین‌گریزی مردم را فراهم خواهد کرد. نیز جمودورزی بر ظواهر احکام و رسوخ نیافتن دین به درون قلب‌ها، حاصلی جز درویی و نفاق و ظاهرسازی ندارد. باید مردم را عاشق خدا کرد تا آموزه‌های دینی به درون قلب‌ها راه یابد و ظاهر و باطن آنان را یکی سازد و اخلاص پدید آورد. عشق به خدا نیز با گریه به یاد خدا حاصل می‌شود. قطره های اشک جرعه های عشق

دیگر لینک‏های مرتبط‏:‏ عاشقانه و عاقلان بودن دین    حقوق زنان در اسلام ثبات یا تغییر در احکام عربی اسلام

نظرهاي شما ( )

 (پنج شنبه 87 آبان 30 ساعت 10:38 صبح)